William Herschell. Compositor e astrónomo.

 Nos concertos de música académica, existe un certo protocolo establecido que, polo menos aos habituais deste tipo de música, nos parece moi necesario para o correcto goce da nosa adición. Ese protocolo non escrito inclúe costumes tan singulares como a de aplaudir a entrada dos músicos nun concerto de cámara pero non nun concerto sinfónico, no que non aplaudiremos ata a entrada do concertino, e outras mais asisadas como a de non entrar na sala coa obra comezada, manter o silencio ao largo da execución da obra e non facer comentarios cos veciños aínda que aquel violín de alá do fondo desafine coma e estivera adoecido, e o de non abandonar a sala durante o concerto salvo que a permanencia nela xere mais problemas para músicos e público que a saída. Finalmente estarían as vencelladas á invasión das novas tecnoloxías: a necesidade de apagar, que non silenciar, o teléfono móbil. E digo apagar porque  non tedes nin idea do que molesta á concentración de músicos e público o espectáculo de centos de rostros iluminados pola luz procedente das pantallas acesas!

Non incluída en ningunha das categorías citadas figura por méritos propios a que deu orixe a esta publicación: a pregunta que todo espectador neófito quere ver respondida!

O aplaudir entre movementos dunha mesma obra é pecado venial ou motivo abondo de execución sumarísima?

E ven isto a conto porque, van alá uns días, no concerto de clausura do Festival Groba 2018, o propio director da orquestra, non sei ben se como consecuencia dos aplausos recibidos entre o primeiro e o segundo movemento, detivo a execución da Sinfonía nº 8 en Dom de William Herschel entre o segundo e o terceiro, para introducir unha breve biografía do compositor na que sinalaba o paradoxo de ser mais coñecido entre os afeccionados á astronomía que entre os músicos.

O certo é que, despois dunha primeira sorpresa, atopei que esta frescura (no mellor sentido da palabra) tiña aspectos positivos, sobre todo se temos en conta que foi o propio director da orquestra o que toma a decisión de cortar a concentración dos intérpretes. En primeiro lugar podemos pensar que esta actitude desacraliza en certa medida o cerimonial implícito na música “culta”, cousa especialmente interesante con públicos que, como o deste festival, achégase aos concertos con moi pouca experiencia previa. En segundo lugar esta posta en contexto de aspectos históricos, musicolóxicos, etc., da obra que vaise escoitar é enriquecedor para unha escoita activa da mesma. Os argumentos que van en terceiro, cuarto, e restantes lugares, os podedes engadir vos mesmos en función das vosas preferencias.

E, se vos presta, imos co noso paradóxico protagonista: William Herschel. Ou Friedrich Wilhelm, porque era alemán de nacemento. Aínda que, para seguir cos paradoxos, alemán alemán, tampouco; mais ben do Kurfürstentum Braunschweig-Lüneburg, que algúns chaman Electorado de Hannover por razóns evidentes, que calquera pronuncia a denominación correcta! Naqueles tempos este territorio era parte do Sacro Imperio Romano Xermánico, e tiña o mesmo rei que a Gran Bretaña: un tal Jorge II de (como non podía ser doutro xeito) Gran Bretaña e Hannover. Pois ben: William ou Friedrich Wilhelm, foi un dos dez fillos de Isaak Herschel e Anna Ilse Moritzen. Isaak, de ascendencia luterana malia o seu nome, era oboísta na Banda Militar de Hanover, oficio no que formou aos seus fillos Jakob e Wilhelm.

En 1755 o rexemento da Garda Hannoveriana, en cuxa banda tocaban o pai e os dous fillos, foi enviado a Inglaterra. Por pouco tempo, porque dous anos despois, en 1757 os franceses, aliados con Austria, Rusia, Suecia e Saxonia, invadiron Alemaña e o rexemento regresou para defender Hannover. Aquilo era a Guerra dos Sete Anos, pero aínda ningún dos contendentes tiña idea de que o fose. A Batalla de Hastenbeck, foi unha masacre, e a visión da matanza acabou co moito ou pouco espírito bélico que a familia puidera haber tido. Isaak, con moi boa idea, enviou aos seus dous fillos a buscar refuxio en Inglaterra. Jakob, non adaptouse moi ben a un idioma que non ten regras de pronuncia, e dous anos despois regresou a Hannover, pero Friedrich Wilhelm preferiu quedarse en Inglaterra, aínda que tivera que trocar o seu fermoso nome polo mais vulgar de William.

En Inglaterra, libre das obrigas militares, William ampliou a súa formación musical, tanto no interpretativo como na teoría da música. Bo estudante, en pouco tempo tocaba con soltura violín, clavicémbalo e órgano, ademais do seu querido óboe. Boa proba desta habilidade interpretativa é o feito de que Charles Avison, o compositor dos 12 Concerti Grossi sobre Scarlatti, contratouno como primeiro violín e solista para a súa orquestra de Newcastle. Herschel mudouse a Sunderland onde o 20 de abril de 1761 completou a Sinfonía nº 8 en Dom, antes citada. Despois de Newcastle, trasladouse a Leeds e logo a Halifax, onde foi o primeiro organista na igrexa de San Juan Bautista. En 1766, Herschel trasladouse á cidade de Bath, na actualidade Patrimonio da Humanidade, para ser, primeiro o organista da Capela do  Octógono, nun coñecido balneario da cidade citada, e Director de Concertos Públicos, mais tarde.

Willian, tiña agora uns bos ingresos e unha fermosa casa en New King Street que desexaba encher de vida. O 24 de agosto de 1772 chegou a Bath a súa irmá Carolina, que terá un papel fundamental na súa vida. Carolina, ademais de formación musical como o resto dos irmáns, e unha fermosa voz de soprano, tiña un grande interese polos libros. Contan que un día mercoulle a Willian un agasallo que lle cambiou a vida: un libro do astrónomo autodidacta escocés James Ferguson. O Astronomy explained upon Sir Isaac Newton's principles and made easy to those who have not studied mathematics de 1756. A curiosidade intelectual de Willian era notable. Boa proba deste aserto son outros libros da súa biblioteca como Harmonics, or the Philosophy of Musical Sounds e Compleat System of Opticks de Robert Smith e The elements of trigonometry, The elements of optics e The principles of mechanics de William Emerson.

Coa axuda dos seus irmáns Alexander, un hábil artesán, e da propia Carolina, tan interesada pola exploración dos ceos coma o mesmo William, comezou a construír os seus propios telescopios reflectores. Con unha destas construcións, o 13 de marzo de 1781 Herschel observou un obxecto non rexistrado, que a primeira vista parecía un cometa. Estudándoo con coidado conseguiu determinar que en realidade se trataba dun novo planeta: Urano.

Moito poderíamos seguir falando de William e Carolina Herschell, pero deixarémolo para mellor ocasión. Rematarei dicindo que a descuberta de Urano non foi froito da casualidade senón que da paixón e dedicación a ciencia dos dous irmáns naceron grandes avances no eido da astronomía, no estudo das estrelas dobres, nebulosas, acios de estrelas, cometas, etc. Como di o epitafio de William

Coelorum perrupita claustra

(rompeu as barreiras do ceo)

E rematamos cunha brincadeira so para iniciados.

A teoría da influencia de Urano na música do terceiro movemento da Sinfonía Nº 8 en Dom queda pois, con os datos antes expostos, suficientemente refutada.